Krótki rys historyczny
Na
świecie jest niewiele osób noszących nazwisko Mauberg, a jego źródłosłów nie
jest znany. Pewna analogia, nawiązująca do rodzinnego przekazu oraz nazwiska o
podobnym brzmieniu, prowadzi do Zakonu Rycerskiego z Montfort. Jego wielkim
mistrzem w latach 1240-1244 był Gerard
von Malberg.
Najwcześniejsza
internetowa wzmianka dotycząca osoby o tym nazwisku wymienia niejakiego John Perioche de Mauberg(1), będącego w 1447 r. generalnym wikariuszem zakonu
franciszkanów reguły ultramontańskiej(2) (francuskiej) w mieście Gouda w
Holandii.
Rodzina
von Mauberg figuruje w wykazie 2260 rodów szlachty niemieckiej(3),
których potomkowie wyemigrowali do carskiej Rosji. Krótka notka biograficzna
dziadka autora strony, Wacława
(syna Konstantego) von Mauberg (1868-1921) znajduje się w archiwum
Instytutu Wschodniej Europy w Monachium(4).
Osoby o
tym nazwisku występują współcześnie w Internecie poza Polską, Ukrainą i Rosją,
jedynie sporadycznie w Danii, Niemczech, Kanadzie, USA i Ameryce Południowej.
Jeśli
chodzi o miejscowość, z której nazwisko to może brać swój początek, to może nią
być Malberg w Nadrenii, lub Mahlberg w Badenii-Wirtembergii,
posiadająca w swym herbie podobne elementy, co herb Maubergów. W Internecie
wymieniana jest zaś francuska królewska (z roku 1783) a potem cesarska –
napoleońska (w roku 1812) ludwisarnia z miejscowości Mauberg. O uczestnictwie w
obronie miejscowości Mauberg w październiku 1793 r. wspomina także życiorys
barona Cesarstwa Francuskiego, Louisa Josepha de Cazals, adiutanta w Armii
Północnej i Armii Ardenów. Jednakże na żadnej ze współczesnych map Europy nie
znalazłem miejscowości Mauberg. Nie wykluczone więc, że może chodzić o
miejscowość Maubeuge
położoną w departamencie Nord w północno-wschodniej Francji, która w
transkrypcji anglosaskiej i niemieckiej przedstawiana może być jako Mauberg.
Rodzinny
przekaz głosi, że nasza gałąź rodziny von Mauberg wywodzi się z Kurlandii,
południowo-zachodniej części Inflant, w średniowieczu zamieszkałej przez
bałtyckie plemię Kurów. Inflanty, po łacinie zwane Liwonią, kraina nad zatoką
Ryską i Fińską, obejmowały tereny dzisiejszej Łotwy i Estonii. Zamieszkałe
były przez plemiona bałtyckie i ugrofińskie, z których najliczniejszym było
plemię Liwów, skąd wzięła się łacińska nazwa tego obszaru. Tereny te były od
wieków przedmiotem ekspansji Duńczyków, Szwedów i Niemców. Ścierały się tam
wpływy Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz Rosji, a poprzez sojusz z Litwą, także i
Polski.
Przodkowie
nasi są być może potomkami kawalera zakonu rycerskiego Kawalerów
Mieczowych. Zakon ten, do którego założenia według reguły templariuszy przyczynił się w roku
1202 kanonik bremeński, biskup Inflant Albert von Buxhövden, miał na celu
nawracanie pogańskich ludów bałtyckich (czyli w praktyce podbój ich ziem).
Kawalerowie Mieczowi, zwani również Rycerzami Chrystusowymi, od początku dążyli
jednak do uniezależnienia się od biskupa i utworzenia własnego państwa.
Usiłując im w tym przeszkodzić, biskup Buxhövden w roku 1207 poddał Inflanty
królowi niemieckiemu Filipowi Szwabskiemu. Wywołało to bardziej intensywną
świecką kolonizację tych terenów przez Niemców meklemburskich, gdyż do tej pory
Inflanty traktowano raczej jako cel krucjat krzyżowych. Po klęsce jaką
Kawalerowie Mieczowi ponieśli w 1236 roku pod Szawlami w bitwie z Litwinami,
zakon ten połączył się z Krzyżakami, którzy dziesięć lat wcześniej zostali
osadzeni w ziemi chełmińskiej przez Konrada I-go Mazowieckiego. Dało to
początek tzw. zakonowi inflanckiemu, kurlandzkiej gałęzi zakonu krzyżackiego. W
drugiej połowie XV-go wieku Kawalerowie Mieczowi odzyskali niezależność.
Ostatni
wielki mistrz zakonu inflanckiego Gotard Kettler w 1561
r. rozwiązał zakon, przeszedł na luteranizm i poddał Kurlandię wraz z sąsiednią
Semigalią królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi II, stając się lennikiem
Polski i pierwszym księciem kurlandzkim. Po wygaśnięciu dynastii Kettlerów księstwo
kurlandzkie miało być włączone do Rzeczypospolitej. Od 1711 roku Kurlandia
zaczęła jednak przechodzić pod dominację Rosji. Na skutek jej nacisków polski
Sejm musiał się zgodzić, aby nadal pozostawała księstwem lennym pod rządami
rodu Bironów z których pierwszy, Ernst Johan Biron, faworyt cesarzowej
rosyjskiej Anny Iwanowny żony Iwana V-go, został tam osadzony w 1737 roku przez
Augusta III.
Można
mniemać, że po sekularyzacji zakonu w 1561 r. pierwszy świecki rycerz von
Mauberg pozostał w Kurlandii, otrzymał nadanie ziemi i założył rodzinę.
Maubergowie stali się w ten sposób w pewnym sensie obywatelami polskimi. W tym
też przypuszczalnie czasie przeszli na religię ewangelicką. Stosunkowo niewiele
wcześniej, bo 31-go października 1517 roku, Marcin Luter przybił do drzwi
katedry w Wittenberdze listę swych słynnych 95 tez. Dały one początek reformacji,
ruchowi będącemu protestem przeciwko handlowi odpustami, zbytniemu rozpasaniu
kleru i zeświecczeniu katolicyzmu. Maubergowie mogli stać się wyznawcami religii
ewangelickiej, znanej z surowych zasad moralnych, albo jako wynik reakcji
sumienia na niechrześcijańskie postępowanie krzyżowców, albo idąc za
przykładem ostatniego wielkiego mistrza zakonu, albo na skutek ożenków z
kolonistkami kurlandzkimi tego wyznania. Dalsze pokolenia Maubergów
kontynuowały z pewnością rycerskie tradycje swego przodka kawalera mieczowego,
oddając się karierze wojskowej na dworach Kettlerów i Bironów, potem w armiach
różnych władców europejskich, a w końcu w Wojsku Królestwa Polskiego. Po III
rozbiorze Polski stali się poddanymi rosyjskimi.
Inflanty, Kurlandia i
Semigalia
Najstarszy
pisemny przekaz rodzinny dotyczy Jana von
Mauberg urodzonego ok. roku 1700, podpułkownika wojska Franciszka I-go Lotaryńskiego, Króla Austrii i Cesarza Świętego Cesarstwa
Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Jan żonaty był z Anną Porzycką. Jego syn
Józef, urodzony około 1730 roku, był majorem w armii Cesarza Austriackiego Józefa II
Habsburga. Ożenił się z Marianną de Riedérie. O synu Józefa – Andrzeju,
żyjącym w latach ok. 1760 – 1836 zachowało się więcej przekazów. Andrzej
studiował nauki medyczne w Wiedniu oraz prawdopodobnie w Getyndze, służył w
Wojsku Polskim, potem osiedlił się w Berdyczowie na Wołyniu. Był doktorem
medycyny i chirurgii, w Rosji cara Aleksandra I-go miał stopień lekarza
sztabowego i pracował między innymi jako ordynator szpitali wojskowych w
Warszawie, Czernihowie, Dyneburgu i Kijowie. Na wniosek dowódcy armii
rosyjskiej marszałka Barclay
de Tolly
(5) został przez cara mianowany Asesorem
Kolegialnym. Był dwukrotnie żonaty. I voto z Barbarą Petcoldt, z którą miał
dwóch synów Józefa i Konstantego urodzonych przed rokiem 1804. Mimo poszukiwań,
nie udało się dotąd znaleźć żadnych śladów po Józefie i Konstantym. Żonaty II
voto z Heleną Esterhazy, z którą miał jedno dziecko – syna Aleksandra (1812 –
1847). Aleksander von Mauberg, Radca
Tytularny, był właścicielem majątku Komarowka
w powiecie Borzna w guberni
Czernihowskiej. Aleksander ożenił się z Luizą Cygra, miał trzy córki
i dwóch synów – starszego Konstantego i młodszego Włodzimierza. Linia wywodząca
się od Konstantego spolszczyła się dzięki ożenkom z Polkami. Włodzimierz dał
prawdopodobnie początek linii ukraińskiej, o której mam niewiele ścisłych
wiadomości.
Konstanty
von Mauberg syn Aleksandra, żyjący w latach 1840 – 1896, podpułkownik straży
granicznej, jako młody porucznik stacjonował ze swym oddziałem w Polsce przy granicy
z Prusami, w ówczesnej guberni Warszawskiej. To tam poznał swą przyszłą żonę
Pelagię, obywatelską córkę rodziny Staszewskich herbu Ostoja z
majątku w Łyszkowicach
w ziemi łowickiej i stał się pierwszym Maubergiem żonatym z Polką. To zapewne
za namową rodziny żony Konstanty nabył w 1882 roku dwa majątki z
rozparcelowanych dóbr kościelnych o nazwie Święty Duch i Święta Anna, leżące w
okolicy Łyszkowic w powiecie Brzeziny w ówczesnej Guberni Piotrkowskiej. W ten
sposób stał się polskim obywatelem ziemskim.
|
|
|
Konstanty Mauberg ppłk straży
granicznej |
Pelagia Eugenia Mauberg z domu Staszewska |
Konstanty
Mauberg miał czworo dzieci: trzech synów – Wacława-Ernesta, Eugeniusza i
Aleksandra oraz córkę Marię-Olgę.
Eugeniusz
zmarł w wieku około 20 lat – przeziębił się na balu w swej szkole wojskowej w
Kijowie i dostał zapalenia płuc, czyli „galopujących suchot”, jak to wówczas
się nazywało. Gdyby antybiotyki były wtedy już odkryte, Eugeniusz nie straciłby
swego młodego życia, a ród Maubergów byłby zapewne liczniej reprezentowany.
Eugeniusz Mauberg.
Włocławek, ok. 1890 r.
O
Aleksandrze nie ma żadnych danych. Podobno był to bon vivant.
Maria-Olga
Mauberg była osobą operatywną i z temperamentem. Miała trzech mężów i dożyła
sędziwego wieku. W latach 20-tych XX-go stulecia, mając 40 lat, jako Maria
Selunin prowadziła firmę, której biuro mieściło się przy ulicy Poznańskiej w
Warszawie i jak wynika z zachowanej korespondencji, posiadała willę w
Konstancinie, podwarszawskiej miejscowości letniskowej. Po śmierci swego
drugiego męża, Michała Selunina z którym w latach rewolucji bolszewickiej
mieszkała we Władykaukazie
(w 1932 r. przemianowanym na Ordżonikidze), po raz trzeci wyszła za mąż w
Polsce za Zygmunta Słomińskiego. Ostatnie lata swego życia spędziła w
Michałowicach pod Warszawą, w rodzinnym domu Słomińskich. Zmarła mając 77 lat i
została pochowana na Starych Powązkach w Warszawie. O dwóch pierwszych jej
mężach nie ma żadnych informacji, poza ich nazwiskami. Trzecim mężem, za
którego wyszła w Katowicach w 1927 roku był, jak zapisano w akcie ślubu,
„dyrektor fabryki”, wdowiec Zygmunt Słomiński. Trzeci mąż Marii-Olgi pochodził
z tej samej rodziny co jego bliski kuzyn-imiennik, społecznik inżynier Zygmunt
Słomiński, 27-my prezydent miasta Warszawa w latach 1927-1934, w czasie
okupacji hitlerowskiej aresztowany przez Niemców i więziony na Pawiaku,
rozstrzelany przez nich w 1943 r. Imię Zygmunt było widocznie często nadawane w
tej rodzinie. Maria Słomińska, już jako wdowa po Zygmuncie, dorabiała sobie
pod koniec życia udzielając w Michałowicach okolicznym dzieciom lekcji języka
rosyjskiego.
|
|
|
|
|
Maria Olga w
wieku 15 lat. Kijów, 1900
r. |
Po ślubie –
jako Maria Brylik Symbirsk,
1907 r. |
Maria Olga
Słomińska Gliwice,
1957 r. |
||
Maria Olga Mauberg,
siostra Wacława Mauberg |
Najstarszy
syn Konstantego Mauberg, Wacław-Ernest, wzorem swego ojca też pojął Polkę za
żonę. Pierwszym, który przyjął narodowość swej polskiej żony był Wacław, a
pierwszym katolikiem jego syn Konstanty, ojciec autora strony.
Konstanty Mauberg z
synem Wacławem-Ernestem
Włocławek, 1888 rok
Dziadek
Wacław urodził się w 1868 roku w zaborze rosyjskim,
w majątku swej matki w Łyszkowicach. Ukończył „Szkołę Realną” we Włocławku nad
Wisłą. Pochodził z rodziny, której członkowie w przeważającej większości swą
karierę wiązali z wojskiem. Państwa, ani wojska polskiego w owym czasie nie
było. Polacy służyli wtedy w armiach państw zaborczych. Dalszą naukę pobierał
więc w carskiej Kawaleryjskiej Szkole Junkrów w Twerze (6)
nad Wołgą. Karierę wojskową rozpoczął w 13-tym Kargopolskim Pułku Dragonów.
Przez jakiś czas jego pułk stacjonował w Polsce w ówczesnej Guberni
Warszawskiej a jego oddział w Koninie, gdzie w majątku Kościelna Wieś pod Koninem
mieszkała wówczas przy rodzicach młodziutka panna Maria-Irena Zaniewska. Ich ślub odbył się
w Koninie w 1897 roku. Maria liczyła wówczas 18 lat, a jej oblubieniec miał
ich 29. Na stałe dziadkowie
zamieszkali w stolicy Gruzji Tyflisie,
a w latach 1914-1918 w leżącym u podnóża Kaukazu mieście Grozny, stolicy dumnego
narodu Czeczenów. Dziadek Wacław, dosłużywszy się w carskim wojsku stopnia
pułkownika, został w kwietniu 1914 roku zwolniony ze służby ze względu na
zły stan zdrowia. Po wyjściu z wojska, za zasługi wojskowe i sukcesy w pracy administracyjnej
w powiatowym mieście Kutaisi
– stolicy starodawnej Kolchidy, jako Naczelnik powiatu i Sędzia Pokoju,
został powołany na stanowisko notariusza w miasteczku Agdasz w powiecie
Arieszskim w ówczesnej guberni
Elizawietpolskiej (7) w Kraju
Azerskim. Stanowiło to lukratywne wyróżnienie dla wyższych oficerów kończących
swą karierę wojskową. |
|
|
Wacław-Ernest Mauberg. Kijów, ok. 1896 rok |
Konstanty von Mauberg syn
Wacława-Ernesta, zwyczajem przodków również był przygotowywany do zawodowej
kariery wojskowej. Od najmłodszych
lat oddany był do Tyfliskiego Korpusu
Kadetów imienia wielkiego księcia Mikołaja Nikołajewicza w stolicy Gruzji
Tyflisie, jednego z dwóch elitarnych Korpusów Kadetów istniejących w owym
czasie w carskiej Rosji. Jednakże ani wojskowy dryl, ani kariera wojskowa
zupełnie nie odpowiadały jego naturze.
Po
ukończeniu Korpusu, na jesieni 1915 r. rozpoczął studia inżynieryjne we
Władykaukazie w wojskowych zakładach naukowych o nazwie Mikołajewska Szkoła Inżynieryjna. Trzeci rok nauki przerwała
rewolucja – został wcielony do wojska. Poza krótkim epizodem w walkach z
bolszewikami w szeregach armii generała Wrangla, w
wojsku już więcej nie służył. Jego oddział został w końcu przez bolszewików
zupełnie rozbity. Przedostał się więc na Kaukaz do Groznego do domu rodziców.
Tu dowiedział się, że pod koniec lipca 1920 r. bolszewicy aresztowali jego
ojca. Stało się oczywiste, że prędzej czy później jego też spotka taki sam
los jako młodego elewa Korpusu Kadetów i syna carskiego wyższego oficera. Uradzili
wtedy z matką, że jedynym ratunkiem dla niego jest natychmiastowa ucieczka do
Polski. Mieszkały tam Janina i Bronisława – dwie siostry jego matki. Ciotka
Maria Selunin, siostra jego ojca, dotarła do Polski później. Była to jedyna
bliska rodzina, którą miał na świecie (ze stryjem Aleksandrem widocznie nie
utrzymywali stosunków, a wcześniejsze boczne linie Maubergów być może
wygasły) i jedyni ludzie, u których mógł się wówczas bezpiecznie schronić. W
Polsce także leżały kupione jeszcze przez dziadka Konstantego majątki Św.
Duch i Św. Anna, które mogłyby stanowić dla niego jakieś ewentualne oparcie.
Obawiając się donosu o zamiarze ucieczki, wsiadł do pociągu bez żadnego
bagażu. Z żegnającą go matką odegrali na peronie dworca kolejowego w Groznym
scenę pożegnania na kilka godzin – rozmawiali głośno o wyjeździe do znajomych
na wsi po żywność. Działo się to w pierwszych dniach sierpnia 1920 roku. |
|
|
Konstanty Mauberg student Mikołajewskiej Szkoły Inżynieryjnej we Władykaukazie |
Nigdy
już więcej nie zobaczył ani swego ojca, zmarłego na tyfus w czerwcu 1921 r. w
bolszewickim obozie koncentracyjnym w Moskwie, ani rodzinnego domu w Groznym.
Długo
przedzierał się samotnie przez niezmierzone połacie kraju ogarniętego wojną
domową i rewolucyjnym chaosem, uciekając przed zdemoralizowanymi hordami
pijanych, gwałcących i mordujących bez litości żołdaków, zarówno czerwonych,
jak i białych. Równie niebezpieczna była rabująca i paląca wszystko dookoła
cywilna zbydlęcona tłuszcza. Kluczył samotnie przez trzy miesiące daleką
okrężną drogą omijając Ukrainę, gdzie w tym czasie na szeroką skalę rozlały się
antybolszewickie bunty chłopskie, a CZEKA krwawo pacyfikowała Kozaków. Przez
granice musiał przedostawać się nielegalnie. Do Warszawy dotarł w
październiku. Szlak jego podróży miał ponad trzy tysiące kilometrów – wiódł z
Groznego przez Tyflis, Batumi, Sewastopol, Konstantynopol, Konstancę, Gałacz,
Czerniowce, Stanisławów, Lwów i Lublin do Warszawy.
Trasa ucieczki
Konstantego Mauberg z Groznego do Warszawy. Sierpień - październik 1920 r.
Jak na
samotnego młodego człowieka w wieku 22 lat był to wyczyn nie lada. Mrożące
krew w żyłach szczegóły o jego przeżyciach z tego okresu, które niechętnie
opowiadane przez niego zapamiętałem z dzieciństwa, mogłyby stanowić bogaty
materiał do osobnej historii. W tym właśnie czasie, gdy przemierzał Krym w
drodze do Sewastopola, organizowane tam przez CZEKA masakry „burżujów”
osiągały swe apogeum. Niewyobrażalną grozę sytuacji, w których musiał się
wielokrotnie znaleźć, w słabym tylko stopniu oddaje chłodny opis historyka(8):
Prospekt Nachimowski w Sewastopolu pełen
był trupów cywilów oraz aresztowanych na ulicy i powieszonych na miejscu
ukrywających się żołnierzy i oficerów rozbitej armii Wrangla, którzy nie
zdążyli się wraz z głównymi siłami ewakuować do Turcji. Miasto było wymarłe, a
ludność chowała się po piwnicach i strychach.
Kontynuując
tradycję swego ojca i dziadka, ożenił się potem w Warszawie z Ireną Dąbrowską herbu Dąbrowa.
Jestem ich jedynym dzieckiem.
--------------------------------------------
1) The Catholic Encyclopedia „New Adwent” Volume
XV, Online Edition 1999, pod hasłem „Cornelius van Zierikzee” wymienia John’a
Perioche de Mauberg (czyli: z miejscowości Mauberg) jako tego opata,
który wyznaczył brata Corneliusa van Zierikzee na przełożonego grupy misjonarzy
mających udać się do Szkocji na prośbę króla szkockiego James’a II.
2) Ultramonti (po włosku „zza gór”) – tak Włosi nazywali kardynałów francuskich w okresie,
gdy Stolica Apostolska mieściła się w Avignonie.
3) Deutscher Adel im
Zarenreich 1700 - 1917. Institut Deutsche
Adelsforschung.
4) Personendaten von hauptsächlich deutschen und
baltendeutschen adeligen Einwanderern ins vorrevolutionäre Russland, Amburger
Archiv, Historische Abteilung des Osteuropa-Institut, München: „von Mauberg
(Wjačeslav Konstantinowič)” , Kurzvita
als Deutscher i Russland. PUX, Biographie Nr. 47738.
5) Michaił Barclay de Tolly (1761-1818),
feldmarszałek armii rosyjskiej pochodzenia szkockiego, minister wojny, w latach
1813-1814 dowodził armią rosyjską i pruską w kampanii przeciw Francji.
7) Elizawetpol - stolica
guberni, przed podbojem Azerbejdżanu przez Rosjan nazywał się Giandża.
6) Miasto to w 1931 roku przemianowane zostało na
Kalinin. Obecnie znowu nosi nazwę Twer.
8) Praca zbiorowa „Czarna księga komunizmu”, wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 1999,
str. 114 i 115.