Strona
główna – Różne Publikacje
Maria
Irena Mauberg
Sprawozdanie z
pielgrzymki Akcji Katolickiej
z Katowic do
Wilna, dnia 9/VI 1935 r.
W
pielgrzymce, która wyjechała z Katowic w nocy z 7go na 8my
czerwca wzięło udział kilkaset osób z redaktorem „Głosu Niedzielnego” Ks.
Siemienikiem na czele.
Była
to jedna z najbardziej udanych pielgrzymek. Uczestnicy składający się z różnych
warstw społeczeństwa byli jednakowo przejęci świętością zwiedzanych miejsc i
wielką miłością do Najświętszej Matki Boskiej Ostrobramskiej[1], która z Cudownego Obrazu
zdawała się uśmiechać i błogosławić gorąco modlących się u Jej stóp
pielgrzymów.
Księża
przybyli z tą wycieczką codziennie odprawiali msze święte przed Cudownym
Obrazem, na prośbę naszą 3go dnia udzielali Komunię Św.
Codziennie rozmodleni pielgrzymi śpiewali piękny hymn „My chcemy Boga”.
Szczególnie
malowniczo i majestatycznie wyglądał pochód pielgrzymów śląskiej wycieczki dnia
10/VI wieczorem z krzyżem i księżmi w komżach na czele i wszystkimi
uczestnikami idącymi w porządku 4mi z zapalonymi woskowymi
świecami i ze śpiewami Serdeczna Matko i innymi. Po nabożeństwach oprowadzani
przez przewodników zwiedzaliśmy grupami Wilno.
Kiedy
Wilno zostało założone, nie wiadomo; wiemy tylko, że w 1323 roku staje się
stolicą Księstwa Litewskiego, jest jednakże miastem wyraźnie słowiańskim o
kulturze i języku ruskim. Za Jagiellonów Wilno rozbudowuje się i rozwija bardzo
szybko. Król Aleksander Jagiellończyk przebudował zamek drewniany na murowany. Dziś
z niego zostały ruiny na górze zamkowej z której odkrywają się przepiękne
widoki na otaczające ją miasto z przelicznymi kościołami i rzeką Wilią i pałac
Słuszków[2], który Moskale zamienili
na więzienie. W tym więzieniu siedział już za czasów polskich gen. Zagórski[3] i gen. Rozwadowski[4]. Podobno jest projekt
przeniesienia stamtąd więzienia i przywrócenia pałacowi poprzedniego wyglądu.
Za czasów ostatniego z Jagiellonów, króla Zygmunta Augusta i Stefana Batorego
następuje złoty wiek dla Wilna. Sprowadzeni Jezuici zakładają Kolegium w r.
1570 przekształcone przez Stefana Batorego w akademię – dziś Uniwersytet
imienia Stefana Batorego. W wieku 17 i 18 spada na Wilno szereg nieszczęść jak
pożary, miasto zdobywają Rosjanie i Kozacy urządzają rzeź ludności. Wielki
hetman Litewski Michał Pac[5] oswabadza miasto
zniszczone i spalone w 1660 r. W roku 1793 znów dostaje się Wilno pod władzę
Rosjan, którzy wszystkie zabytki, bramy i zamek niszczą, oprócz Ostrej Bramy. W
1812 r. wojska Napoleona przynoszą do Wilna zarazę, która zabiera ich tysiące.
Po
powstaniu listopadowym coraz cięższe czasy nastają, a po powstaniu 1863 r. generał
gubernator rosyjski Murawjew[6] tak zwany Wieszatiel
zaczyna swe straszne i krwawe rządy. Do 1905 roku na ulicach i zebraniach nie
wolno było mówić po polsku. Przychodzi wielka wojna[i] i okupacja niemiecka,
która w 1917 r. stworzyła papierowe państwo litewskie. W 1917 r. zajęli
bolszewicy Wilno i trzymali przez 2 miesiące i dopiero ułani Beliny[7] i legiony Rydza Śmigłego
wypędziły ich. W 1920 r. znów zajęli miasto bolszewicy, a odchodząc oddali je
Litwie. 9 października 1920 r. zajął Wilno gen. Żeligowski[8], w r. 1922 sejm Wileński
wypowiedział się za przyłączeniem ziemi wileńskiej do Polski, mocarstwa
sprzymierzone ten akt uznały i odtąd Wilno należy do Polski.
Miasto
Wilno wywarło na mnie miłe, sympatyczne wrażenie Rozpościera u stóp 2ch
gór, w ogóle położone jest górzysto, ma dużo zieleni, która, szczególnie
kwitnące w tym czasie bzy, dodaje miastu dużo uroku. Na jednej z gór zwanej
Zamkową znajdują się ruiny zamku Królewskiego i grób rozstrzelanego
Sierakowskiego[9],
na drugiej zwanej Trzykrzyską[10] na samym wierzchu
znajdują się trzy krzyże. Tutaj według podania zostali zabici trzej zakonnicy
Franciszkanie z 5ciu braci, którzy przyszli tu szerzyć wiarę
katolicką, dwaj pozostali postawili im 3 krzyże drewniane i poszli dalej głosić
Słowo Boże. Krzyże te Moskale nie pozwalali reperować i dopiero w czasie
wielkiej wojny przy okupacji niemieckiej, wystawiono 3 murowane krzyże, według
projektu Wiwulskiego[11], który niedługo potem
zginął w walce z bolszewikami. Materiał do budowy tego pomnika ludność Wilna,
inteligencja, rzemieślnicy i prości robotnicy wnosiła własnoręcznie na szczyt
góry. Pomnik ten góruje nad miastem i stanowi piękną ozdobę miasta. Drugie
podanie głosi, że były te krzyże postawione aby pokazać napadającym często
Krzyżakom, że tu mieszka lud chrześcijański. U podnóża tej góry płynie
Wilejka, dopływ Wilii, na jej brzegu położony jest ogród pobernardyński, w
którym mieszczą się nowoczesne budynki Targów Wileńskich, a w starym
poklasztornym gmachu znajduje się coś w rodzaju muzeum malarzy i rzeźbiarzy
wileńskich. Przytyka do tego ogrodu Kościół Bernardyński z 15 wieku z
prześlicznymi basztami, wewnątrz przepięknie rzeźbione w drewnie ołtarze w
stylu rokoko. Znajduje się tam wmurowana trumienka dziecka zamordowanego na macę.
Obok tego kościoła znajduje się kościół Św. Anny – śliczny gotyk strzelisty.
Kościół tan ogromnie podobał się Napoleonowi, mówił że chętnie by go przeniósł
do Paryża. Naprzeciw kościoła Św. Anny, z drugiej strony kościoła Bernardynów
[stoi] wieża z kaplicą z relikwiami, po stopniach tej kaplicy idzie się na
kolanach. Dalej kościół Św. Michała renesans zbudowany przez księcia Lwa
Sapiehę[12] w 17 wieku.
Na
placu biskupa Bandurskiego[13], kościół Bonifraterski oraz
Św. Krzyża z cudownym obrazem Matki Boskiej Uzdrowienia, wybudowanym na miejscu
źródełka z cudowną wodą leczniczą w szczególności pomocną po chorobie oczu.
Źródełko to jest obmurowane, znajduje się w środku kościoła i przed mszą św.
srebrnym wiaderkiem czerpią z niego wodę dla potrzebujących. Na placu tym
znajduje się gmach reprezentacyjny, dawny pałac biskupi, w którym w 1812 r. mieszkał
Napoleon. Był on również rezydencją generała gubernatora Murawjewa i tu on
podpisywał te liczne wyroki śmierci.
Z
boku prawego tego pałacu oddzielony ulicą znajduje się Uniwersytet Stefana
Batorego. W tyle za gmachami uniwersyteckimi, obecnie akademicki kościół Św.
Jana zbudowany z drewna przez Władysława
Jagiełłę w 1387 r. specjalnie dla koronacji. Kościół ten, potem rozbudowany i
kilkakrotnie odnawiany [jako] murowany ma piękne prezbiterium z 3ma
ołtarzami, ołtarze ozdobione grubymi rzeźbionymi blachami, w ogóle Wileńskie
kościoły mają dużo srebra i pięknych rzeźb. Poza prezbiterium (to jest w
półkolu) znajduje się jeszcze 7 ołtarzy co razem z 3ma w
prezbiterium czyni 10, a w pozostałych nawach kościoła nie ma wcale ołtarzy
tylko w lewej nawie 2 kaplice. W kościele znajdują się pomniki Mickiewicza,
Odyńca, Moniuszki, który w tym kościele był organistą.
W
zaułku Bernardyńskim, wąskiej uliczce, znajduje się dom w którym mieszkał
Mickiewicz i tu napisał Grażynę, według innej wersji, napisał ją w Kownie, a tu
tylko przepisał. Niedaleko stąd w bok na ulicy Tatarskiej znajduje się
herbaciarnia N.O.K. [Narodowa Organizacja Kobiet[14]] dla biednej inteligencji
(pracują tam również i popierają ją panie z sanacji, matka ministra Zawadzkiego[15]) częstym gościem tam jest
Litwin Pleczkajtis[16], który po zamachu na
ministra litewskiego Waldemarasa[17] schronił się w Wilnie.
Ostra
Brama wybudowana w 1508 r. z drewna, potem murowana jest jednym z
najcenniejszych zabytków architektury Wilna z 16 wieku i jedyną pozostałością
murów obronnych miasta. Zwana dawniej Miednicką od miasta Miedniki, brama ta
została potem przezwana Ostrą, jako znajdująca się w dzielnicy zwanej „Ostrym
Końcem”. Kaplica nad bramą nieduża, jasna pełna światła i słońca, do fryzur
wyłożona srebrnymi wotami z 17 i 18 wieku, i późniejszymi z czasów obecnych np.
na jednym z wotów napis „Dzięki Ci Matko za Wilno”[18], jest tych wotów 6
tysięcy, z reszty zrobione rzeźby napisy i obrazy przedstawiające litanię do
Matki Boskiej, tymi obrazami wyłożone są ściany kaplicy. Obraz cudowny
wymalowany przez nieznanego malarza na 4ch deskach cedrowych,
prawdopodobnie jest to dzieło jednego z włoskich malarzy nadwornych króla
Zygmunta Augusta. Twarz Najświętszej Panny jasna, pogodna, śliczna, pochylona
ku ziemi aby, jak mówi legenda, lepiej słyszeć zanoszone u Jej stóp prośby.
Sukienka złota bez drogich kamieni, na głowie 2 korony. Po bokach ołtarza
szafki z drogocennymi biżuteriami, orderami, naszyjnikami z dużych brylantów i
pereł, cyborium ze złotych wotów-serc, lichtarze, wiszące lampy ze srebra,
półksiężyc ofiarowany przez hr. Tyszkiewicza. W zakrystii fryzy malowane przez
znanego malarza Ruszczyca[19].
Kościół
Św. Piotra i Pawła na Antokolu przedmieściu Wilna, wybudowany w 1670 r. przez
wielkiego hetmana litewskiego Kazimierza Paca. Hetman ten, którego właśni
żołnierze chcieli zabić, schronił się w skromnym kościółku i tam złożył
przyrzeczenie, że jeśli uda mu się uratować to wybuduje najpiękniejszy kościół
w Polsce. Bóg mu dopomógł i rzeczywiście wybudował kościół, wnętrze którego
olśniewa przepychem i nie ma równego sobie w Polsce, wybudowany on jest na
miejscu starego drewnianego kościoła z czasów Jagiełły. Zewnętrznie przedstawia
się dość skromnie, wewnątrz wszystkie ściany, filary, sufity, pokryte są
najpiękniejszymi rzeźbami stiukami wykonanymi przez 300 rzeźbiarzy włoskich z
Perottim[20] z Mediolanu na czele.
Znajduje się tam 7 tysięcy rzeźb niepowtarzających się i 2 tysiące postaci i
głów projektowanych podobno przez samego Paca i wykonanych według jego myśli
przez artystów rzeźbiarzy, są one prześliczne i w pomyśleniu i w wykonaniu.
Przy wejściu do kościoła znajduje się rzeźba przedstawiająca śmierć depczącą
koronę królewską, tiarę, miecz, torbę, kij itp. – tj. atrybuty wszystkich
stanów, ma to przypominać że śmierci wszyscy jednakowo podlegają. Śmierć ta
wskazuje kosą w stronę głównej nawy, gdzie na ścianie jest umierający św.
Sebastian powieszony za ręce i nogi i przebity strzałami. Św. Sebastian
patrycjusz rzymski, jeden z pierwszych chrześcijan został z rozkazu cesarza
zabity. Naprzeciw tej rzeźby, po drugiej stronie nawy, przedstawieni są
żołnierze którzy go męczyli, w oczach ich widać zdziwienie i niezrozumienie
dlaczego wolał dać się umęczyć a nie wyrzekł się jakiejś nowej niezrozumiałej
wiary.
W
bocznym przejściu do kaplicy, umieszczona jest św. Magdalena wyciągająca rękę z
olejami w stronę św. Sebastiana, jakby go chciała namaścić. Św. Magdalena jest
w stroju francuskim damy dworu (alegoria do zepsucia przy dworze królewskim). Po
bokach są 4 kaplice: Kaplica Rycerzy, w niej 2 strącone do piekła anioły
podtrzymują łuk z postaciami Św. Rycerzy, w twarzy jednego z tych bolejących
szatanów widać rezygnację i cierpienie, w twarzy drugiego złość, nienawiść i
wściekłość że musi podtrzymywać ten ciężar i rąk swych od niego oderwać nie
może.
Kaplica
Św. Dziewic, na suficie i po bokach św. Dziewice ze świecami, na jednej
ścianie, bocznej, drzewo żywota sięgające korzeniami środka ziemi, a
wierzchołkiem – nieba, na gałęziach drzewa, w górze rajskie ptaki, im bliżej
ziemi, tym gorsze stworzenia, a przy samej ziemi żmiję mającą przedstawiać
Kobietę. Kaplica Królowych i Księżniczek Polskich: bł. Kingi, Jadwigi Salomei i
Bronisławy. Jest tu przedstawiona królowa Jadwiga podająca jałmużnę biedakowi
(miłosierdzie) oprócz tego pełno owoców, kwiatów, z za których gdzieniegdzie
wychylają się głowy szatanów, to ma przedstawiać zło, które się w
najpiękniejszych rzeczach ukrywa.
Kaplica
Św. Augustyna gdzie w alegoriach jest przedstawione życie tego świętego, który
dał główne zasady Kościołowi Katolickiemu. Za kaplicami po lewej stronie ołtarz
Matki Boskiej Łaskawej, nad obrazem rzeźby przedstawiające aniołów rzucających
strzały śmiertelne w ludzi znajdujących się po bokach obrazu M. B. Łaskawej
która chwyta strzały (w każdej ręce trzyma po kilkadziesiąt strzał) i łamie je
nie dopuszczając do zabicia ludzi u Jej stóp szukających schronienia.
Dalej
w mniejszym ołtarzu przy prezbiterium, cudowny Pan Jezus z odrastającymi,
według legendy włosami, figura zrobiona z drewna przywieziona z Hiszpanii. Pan
Jezus jest w białej haftowanej złotem sukni, ma włosy prawdziwe [tak jak] Pan
Jezus na krzyżu w katedrze warszawskiej. Twarz Pana Jezusa surowa, a oczy tak
przejmujące że gdy się klęczy u stóp ołtarza, to zdaje się że patrzy surowo na
klęczącego grzesznika. W Hiszpanii przedstawiają Chrystusa z surowym wyrazem
twarzy, we Włoszech jak i u nas, łagodnego, pełnego miłosierdzia i litości. Ten
ołtarz i drugi naprzeciw są znacznie późniejszej roboty i nie dorównują
całości.
Ołtarz
wielki, wskutek śmierci hetmana Paca nie był postawiony, zastąpiony jest
prowizorycznym ołtarzem i stanowi to dotkliwą lukę w wykończeniu kościoła. 28
wsi i 6 miasteczek poszło na tę budowę, tyle włości fundator Pac sprzedał aby
tę świątynię wybudować, budowano ją przez 14 lat i nie dokończono z powodu
śmierci fundatora. Kazał on siebie pochować pod progiem w kościele, aby
wchodzący deptali jego mogiłę, a na kamieniu którym grób był przykryty, kazał
wyryć po łacinie słowa „Tu leży największy grzesznik”, kamień ten strzaskany
przez piorun, został zastąpiony innym bez napisu, a ten z napisem umieszczony
jest w zewnętrznym murze przy wejściu do kościoła. Wewnątrz kościoła przy
wejściu znajdują się 2 kotły-bębny zdobyte przez hetmana Kazimierza Paca pod
Chocimiem.
Niedaleko
od tego kościoła, również na Antokolu, znajduje się kościół Trynitarzy[21] (obecnie szpitalny)
wybudowany przez ks. Sapiehę[22], który Napoleon zrabował,
a Murawjew przerobił na cerkiew.
Zwiedziliśmy
również kościół Dominikanów[23] pod wezwaniem Św. Ducha.
Pod kościołem tym w grudniu zeszłego roku grupa studentów [Uniwersytetu im.
Stefana Batorego w Wilnie] odnalazła podziemia przepełnione trumnami ze
zwłokami[24], [25], które jak mumie wyschły
i dobrze się przechowały. Mora, jedwab, adamaszek na trumnach zachowały deseń i
kolor, znaleziono w tych grobach stuły, ornaty, książki, buty, pantofle (na
wysokich korkach), koronkowe czepeczki, pasy itp. rzeczy. Już dawno opowiadano
sobie w Wilnie że pod kościołem Dominikanów są groby króla Aleksandra
Jagiellończyka, wojewody Pocieja[26] i innych, szczęśliwy
zbieg okoliczności (w papier zawinięty śledź) pozwolił odnaleźć wejście do tych
podziemi. Pracowali przy poszukiwaniach sami studenci uniwersytetu, którzy
oprócz zwłok w trumnach odnaleźli sklep przepełniony na kilka metrów głęboko
trupami mężczyzn, kobiet z odciętymi piersiami, dzieci, są to prawdopodobnie
ofiary mordów kozackich, stare trupy są żołnierzy armii Napoleona. To okropne w
swej grozie cmentarzysko studenci przezwali Hadesem.
W
kościele Dominikanów niedaleko wejścia stoi tablica z rozłożonymi na niej
książkami treści religijnej i moralnej z oznaczonymi na każdej ceną i skarbonka
na pieniądze, nikt tego nie pilnuje, widocznie w Wilnie ludzie są więcej
uczciwi. Widzieliśmy również najnowszy kościół Św. Jerzego, przerobiony na
kościół garnizonowy z klubu. Kościół w stylu b. nowoczesnym nie robił miłego
wrażenia, miało się uczucie profanacji.
Blisko
Ostrej Bramy znajduje się klasztor prawosławny i cerkiew Św. Ducha, budowany
przez architektów katolików w typie kościołów Jezuitów, nie robi on wrażenia
cerkwi bizantyjskiej. W dolnej części było pochowanych trzech świętych
prawosławnych zabitych w Wilnie, których bolszewicy wywieźli do Rosji, obecnie
rząd polski robi starania aby zwłoki jako własność Wilna zostały zwrócone.
Niedaleko znajduje się piękna brama rokokowa z połowy 18 wieku, która prowadzi
do cerkwi Św. Trójcy i byłego klasztoru Bazylianów, założonego przez księcia
Konstantego Ostrogskiego[27] w 1514 roku na pamiątkę
bitwy pod Orszą. W jednej z cel klasztornych zwanej obecnie celą Konrada
więziony był w 1823 r. Mickiewicz w czasie procesu Filaretów i w tej celi
napisał Konrada Wallenroda. Moskale wiedząc jaką pamiątką dla Polaków jest ta
cela, urządzili w niej klozety i dopiero rząd polski odremontował ją i urządził
w niej czytelnię znajdującą się pod opieką Związku Literatów Polskich w Wilnie.
W celi Konrada umieszczone jest krzesło Mickiewicza i szpinet ofiarowany przez
rodzinę Wieszcza.
Z
powodu braku czasu nie mogłam zwiedzić innych równie pięknych i godnych
zwiedzenia kościołów, zabytków Polski przedrozbiorowej. Wielka ilość ich i
wartość historyczna czyni z Wilna „miasto świątyń”.
Na
cmentarzu na Rossie[28] położonym malowniczo na 2ch
wzgórzach znajdują się groby Syrokomli i Lelewela.
Pielgrzymka
nasza 10/VI, to jest w drugi dzień Zielonych Świątek, odbyła wycieczkę statkami
po Wilii do Trynopola, letniej rezydencji arcybiskupa[29], [a] stamtąd po
wysłuchaniu mszy świętej odbyliśmy drogę krzyżową na kalwarii. 11 czerwca po
wysłuchaniu mszy św. w kaplicy M[atki B[ożej] Ostrobramskiej, pożegnani i
pobłogosławieni przez miejscowego księdza, wyruszyliśmy ze śpiewami na pobliski
dworzec gdzie już na nas czekał pociąg, który nas 3 dni temu przywiózł do
niezapomnianego Wilna.
Impresje z Grodna
Grodno
nad Niemnem, bardzo ładnie wyglądają obydwa wzgórza przecięte Niemnem i na nich
domy. Z jednej strony ruiny zamku, gmachu sejmu grodzieńskiego w którym został
podpisany 2gi rozbiór Polski za króla Stanisława Augusta
(poseł Rejtan). W tym gmachu po podpisaniu rozbioru mieszkał przez 6 lat
Stanisław August Poniatowski i stąd został wywieziony do Petersburga gdzie do
śmierci przebywał.
Na
górze zamkowej nowsze budynki odrestaurowane, stare mury z czasów Stefana
Batorego [z] 16 w. teraz się odkopuje i mają być wznowione. W tym zamku[30] umarł Stefan Batory i
mieszkał Św. Kazimierz, który często w nocy przychodził do pobliskiego
kościoła zwanego Farą Witoldową i przy zamkniętych drzwiach modlił się. Kościół
ten był wybudowany przez królową Bonę. Dziś przerabiają go i odnawiają na
kościół garnizonowy.
Na
tym samym placu, naprzeciw Fary Witoldowej stoi kościół zwany Fara Batorego,
barok z 1584 r., kościół wybudowany przez Jezuitów (taki sam kościół jezuicki
jest w Rzymie). Ołtarz wielki i prezbiterium rzeźbiony (drewno imitacja marmuru
i sztukateria) ma postaci 12 apostołów a nad nimi Św. Franciszek Ksawery. Z
boku znajduje się w ołtarzu mały cudowny obraz (kopia) Matki Boskiej Śnieżnej. Obraz
ten dostał z Rzymu od dominikanina jeden ziemianin, który bojąc się, że po
śmierci jego obraz nie będzie dostatecznie uszanowany, ofiarował go studentom
jezuickiej Kongregacji z Kolegium jezuickiego, które mieściło się obok kościoła
Fary Batorego. Tę Matkę Boską nazywają również Studencką. W kościele wisi obraz
Św. Kazimierza malowany przez Smuglewicza[31] i [są tam] freski przedstawiające
życie Św. Franciszka Ksawerego.
Gród
Grodno założony był przez Normanów, w 12 wieku władali nim książęta Rurykowicze[32], potem Litwini. Niedaleko
ruin zamczyska, na drugim wzgórzu po tej samej stronie Niemna znajduje się
stara świątynia t. zw. na Kołoży[33] z 11 wieku i początku 12-go
z czasów Rurykowiczów, jedna z najstarszych cerkwi, podobna do starych cerkwi w
Kijowie. Jest ona wybudowana z cegły z wmurowanymi płaskimi kamieniami, które
miały wzmacniać mury, wysoko na murze są krzyże z kafli kolorowych które dość
dobrze zachowały kolor, szczególnie zielony i żółty. Okna w górze są zrobione
później, początkowo nie było żadnych okien. Za czasów polskich była to unicka
Bazyliańska cerkiew, dziś jest prawosławna ale zamknięta, jako zagrożona zawaleniem.
Kościół
Bernardyński wybudowany 1494 r. za czasów Kazimierza Jagiellończyka z ofiar
złożonych przez rycerstwo polskie które szło na Wołochów, na terenach dworu
książęcego. Dziś nie ma tam zakonników, a mieści się szkoła powszechna.
Na
ulicy Orzeszkowej w Grodnie mieści się dworek w którym żyła, pisała swe
powieści i umarła Eliza Orzeszkowa.
Z rękopisów
Marii-Ireny Mauberg przepisał we wrześniu 2018 r. wnuk Autorki. Rękopis „Sprawozdanie z pielgrzymki…” pochodzi z
roku 1935. Rękopis który nazwałem „Impresje
z Grodna” nie ma ani daty ani tytułu, był jednakże przypuszczalnie napisany
w tym samym okresie czasu. Poprawiłem pisownię stosownie do obecnych zasad,
uzupełniłem w niektórych miejscach brakującą interpunkcję, poprawiłem literówki
oraz podzieliłem tekst na akapity. Na podstawie danych z Internetu wstawiłem
przypisy i grafikę. Nadzwyczaj ciekawe jest w tym aspekcie porównanie opisu
Marii Mauberg z roku 1935 z podanymi tu tekstami przypisów, opisującymi stan
wiedzy na ten sam temat w roku 2018.
Wacław Mauberg,
wrzesień 2018 r.
PRZYPISY
[1] Obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej, (Matka Boska Miłosierdzia, Królowa Korony
Polskiej) – wizerunek Matki Boskiej, prawdopodobnie z XVII wieku,
znajdujący się w kaplicy ostrobramskiej w Wilnie. Przez wiernych uważany za
cudowny. Jest jednym z symboli chrześcijaństwa w Polsce i na Litwie. Wizerunek Madonny Miłosierdzia namalowany został na deskach
dębowych techniką temperową na podkładzie klejowo-kredowym. Obraz ma wymiary
200 na 165 cm. Autor obrazu nie jest znany.
Według legendy Matka Boska ma rysy Barbary Radziwiłłówny. https://pl.wikipedia.org/wiki/Obraz_Matki_Boskiej_Ostrobramskiej [dostęp 2018.09.15] |
|
[2]
Pałac
Słuszków został wzniesiony w latach 1690–1700 przez wojewodę
połockiego Dominika Słuszkę, na specjalnie do tego stworzonym sztucznym
półwyspie na Wilii. Uważa się, że dekoracje pałacu zostały wykonane przez
Michelangela Palloniego oraz Giovanniego Pietra Pertiego – architekta pałacu.
Polsko-litewscy władcy wykorzystywali pałac w czasie wizyt w mieście. Po
śmierci Słuszki pałac przypadł rodzinom książęcym – Puzynom (z rodu
Rurykowiczów od 1727 roku), a następnie Potockim (od 1745 roku). Pijarzy
kupili pałac w 1756 roku, zakładając w nim kolegiatę i drukarnię. W 1766
roku gmach został kupiony przez Michała Kazimierza Ogińskiego i
przebudowany przez Pietra Rossiego. W 1794 roku został skonfiskowany przez
władze carskie i przekształcony w kamienicę. W latach 1803–1831 mieścił się
tu browar. Później pałac został ponownie przejęty przez wojsko carskie.
Budynek od 1872 roku służył jako więzienie wojskowe. Dziś w pałacu mieści się
Litewska Akademia Muzyki i Teatru. Plany renowacyjne przewidują przywrócenie
pierwotnego wyglądu. https://pl.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%82ac_S%C5%82uszk%C3%B3w [dostęp
2018.09.16] |
|
[3] gen Włodzimierz Zagórski herbu Ostoja. Urodzony
we Francji 22 lipca 1882 r. w Saint Martin Lautosque koło Nicei, tam zdobył wszechstronne wykształcenie. Studia
prawnicze i handlowe ukończył we Francji i Austrii. Znał dobrze sześć języków,
m.in. francuski i niemiecki. Na swój koszt odbył kursy pilotażu.
Zaginął po 6 sierpnia 1927. Żołnierz wywiadu wojskowego Austro-Węgier, major
Sztabu Generalnego Cesarskiej i Królewskiej Armii, generał brygady, pilot
Wojska Polskiego. https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82odzimierz_Zag%C3%B3rski_(genera%C5%82) [dostęp 2018.09.16] |
|
[4] gen Tadeusz Jordan Rozwadowski herbu Trąby (ur. 20 maja 1866 w Babinie, zm. 18
października 1928 w Warszawie) – feldmarschalleutnant cesarskiej i
królewskiej Armii, generał broni Wojska Polskiego, 28 października 1918 roku
mianowany generałem dywizji i szefem sztabu Wojsk Polskich podległych Radzie
Regencyjnej. Pochodził z rodziny o długich
tradycjach wojskowych. Maciej Rozwadowski, przodek generała, wykazał się
męstwem w bitwie pod Wiedniem w 1683 roku.
Pradziad, Kazimierz Rozwadowski, był
brygadierem kościuszkowskim, dziad Wiktor walczył w powstaniu
listopadowym i został odznaczony Orderem Virtuti
Militari, stryj Tadeusz poległ w powstaniu styczniowym, a
ojciec Tomisław walczył jako dowódca jazdy
powstańczej w powstaniu styczniowym. https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Rozwadowski [dostęp 2018.09.18] |
|
[5]
Michał Kazimierz Pac herbu Gozdawa (ur. ok. 1624, zm. 4 kwietnia 1682 w Wace pod
Wilnem) – hetman polny litewski w latach 1663-1667 i hetman wielki litewski w
latach 1667-1682, wojewoda wileński od 1669. Za
jego życia (i głównie za sprawą jego ambicji) ród Paców osiągnął szczyty
znaczenia, dominując na Litwie i spychając w cień Radziwiłłów i Sapiehów. https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_Kazimierz_Pac [dostęp 2018.09.18] |
|
[6] Michał Mikołajewicz Murawjew,
jeden z najsroższych tępicieli polskości,
(1796-1866), brał udział w wojnach z Napoleonem, należał do związków tajnych
za Aleksandra, po ich wykryciu potrafił oczyścić się z winy i przeszedł odtąd
na stronę rządu. 1827 został wicegubernatorem witebskim, 1828 gubernatorem
mohilewskim, 1831-35 grodzieńskim. Na stanowiskach tych dał się poznać jako
zapamiętały rusyfikator i dręczyciel więźniów politycznych, wtedy też zdobył
już przydomek „Wieszatiela“, w 1850 został członkiem Rady Państwa, 1857 ministrem
dóbr państwowych, występował jako przeciwnik uwłaszczenia włościan, splamił
się ohydnym zdzierstwem. 1861 wziął dymisję, wypłynął na widownię 1863, kiedy
rząd pragnąc stłumić do reszty powstanie, zamianował go wielkorządcą 6
guberni litewskich z nadzwyczajnymi pełnomocnictwami. M. poddał Litwę rządom
militarnym i terrorystycznym, palił całe wsie podejrzane o sprzyjanie
powstaniu, konfiskował i sekwestrował tysiące majątków, zamykał kościoły i
klasztory katolickie, najlepszych patriotów skazywał na śmierć lub zesłanie,
usuwał język polski nie tylko ze szkoły, sądu, administracji, ale zakazywał
posługiwać się nim w miejscach publicznych, zabronił Polakom kupować ziemię. http://www.gutenberg.czyz.org/word,50038 [dostęp 2018.09.18] |
|
[7] płk Władysław Zygmunt Belina-Prażmowski (ur. 3 maja 1888 w Ruszkowcu, zm. 13
października 1938 w Wenecji) – pułkownik kawalerii Wojska Polskiego, urzędnik
samorządowy II Rzeczypospolitej, kawaler Orderu Virtuti Militari. W latach 1914–1917 oficer Legionów Polskich, organizator i
dowódca 1 pułku ułanów Legionów Polskich, tzw. „beliniaków”. Na jego czele
przeszedł cały szlak bojowy Legionów. W styczniu 1917 mianowany majorem, a w
grudniu 1918 awansował na podpułkownika. Po zakończeniu I wojny światowej w
Wojsku Polskim. Był organizatorem i dowódcą 1 Brygady Kawalerii, na której
czele stoczył wiele bitew na wojnie z Ukraińcami i bolszewikami. Sławny ze
zdobycia Wilna w kwietniu 1919. 7 maja 1919 roku został awansowany na
pułkownika z dniem 1 maja 1919 roku. Dowodził Grupą Kawalerii w 1920. Po 10
września 1920 decyzją ministra spraw wojskowych gen. Kazimierza Sosnkowskiego
został mianowany dowódcą 209 pułku ułanów Podkarpackich. https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Belina-Pra%C5%BCmowski [dostęp 2018.09.18] |
|
[8] gen Lucjan Żeligowski (ur. 17 października 1865 w Oszmianie, zm. 9
lipca 1947 w Londynie) – pułkownik piechoty Armii Imperium Rosyjskiego oraz
generał broni Wojska Polskiego, znany z tzw. buntu Żeligowskiego, podczas
którego zajął Wilno i jego okolice, proklamując powstanie tzw. Litwy
Środkowej, kawaler Orderu Virtuti Militari. Ciesząc
się przyjaźnią i zaufaniem Józefa Piłsudskiego, od października 1920 dowodził
1 Dywizją Litewsko-Białoruską. Na jej czele w 1920 zajął Wilno (tzw. Bunt
Żeligowskiego) i utworzył Litwę Środkową jako samodzielne i niezależne od
Polski państwo. Na czas tej operacji "wypowiedział posłuszeństwo”
Naczelnemu Wodzowi. W rzeczywistości była to akcja, której pomysłodawcą był
Józef Piłsudski i miała na celu realizację planów federacyjnych choć
rezultatem było przyłączenie Wilna do Polski poprzez stan pośredni. W
ówczesnej skomplikowanej sytuacji politycznej państwu polskiemu oficjalne
działania zbrojne były bardzo nie na rękę. 9 października 1920, jako Naczelny
dowódca Wojsk Litwy Środkowej był głównym sygnatariuszem odezwy "Do
ludności Litwy Środkowej", którą podpisali członkowie powołanej przez
niego 12 października 1920 Tymczasowej Komisji Rządzącej. https://pl.wikipedia.org/wiki/Lucjan_%C5%BBeligowski [dostęp 2018.09.18] |
|
[9] gen Zygmunt Sierakowski
herbu Dołęga, jedna z
najważniejszych postaci powstania styczniowego na Litwie. W trakcie prac badawczych na Górze
Giedymina w lipcu 2017 r. litewscy archeolodzy odkryli szczątki powstańców
styczniowych, w tym - jak się przypuszcza - Zygmunta Sierakowskiego, jednego
z przywódców powstania styczniowego na Litwie. Sierakowski został stracony 27
czerwca 1863 r. na placu Łukiskim w Wilnie. Szczątki jednego z
mężczyzn były pogrzebane osobno, na prawej ręce miał on złotą obrączkę z
napisem na wewnętrznej stronie: "Zygmunt Apolonija 11 Sierpnia/30 Lipca
1862 r.". Napis na obrączce zgadza się z datą ślubu Zygmunta
Sierakowskiego i Apolonii z Dalewskich Sierakowskiej. Odkrycie to muszą jeszcze potwierdzić antropolodzy. http://www.wilnoteka.lt/artykul/historycy-odnalezli-grob-zygmunta-sierakowskiego [dostęp 2018.09.19] |
|
[10]
Góra Trzykrzyska (lit. Trijų
kryžių kalnas) – wzgórze w Wilnie, na prawym brzegu Wilejki, dawniej zwana
Łysą lub Krzywą. Na górze stoi pomnik – trzy białe krzyże. Według legendy na
Górze Łysej za czasów Olgierda umęczono siedmiu franciszkanów. Czterech
strącono do Wilejki, zaś trzy Krzyże z ciałami męczenników ustawiono na
górze. Dla upamiętnienia ich męczeństwa wileńscy franciszkanie – jak podaje
Kosman – między rokiem 1613 a 1636 wznieśli na Łysej Górze trzy drewniane
krzyże. W 1740 zmurszałe krzyże zamieniono na nowe, które przetrwały do 1869
r.; gdy ze starości zawaliły się, władze rosyjskie nie pozwoliły ich odbudować.
Dopiero w 1916 r. podczas okupacji niemieckiej, z inicjatywy księdza prałata
Kazimierza Michalkiewicza zebrano fundusze i postawiono krzyże betonowe
według projektu Antoniego Wiwulskiego. Legenda o męczeństwie
franciszkanów nie znalazła potwierdzenia w źródłach historycznych. W 1927 r.
wileński historyk Kazimierz Chodynicki wydał pracę „Legenda o męczeństwie 14 franciszkanów w Wilnie”, w której
twierdzi, że są oni postaciami legendarnymi, podobnie jak prawosławni
męczennicy wileńscy. Trzy krzyże przetrwały do 30 maja 1950 r., kiedy zostały
wysadzone w powietrze. Część ruin wywieziono, większe fragmenty zakopano. W
1989 r. społeczeństwo Litwy postanowiło odbudować krzyże jako pomnik ofiar
stalinizmu na Litwie. Odbudowany w ciągu 14 dni pomnik Trzech Krzyży
odsłonięto 14 czerwca 1989 r., a poświęcił go kardynał Vincentas
Sladkevičius. Część odkopanych resztek dawnych krzyży zamurowano w
fundamentach, część widoczna jest poniżej pomnika. Nowe krzyże są takie same
jak pomnik Wiwulskiego, tylko o 1,8 m wyższe. Obecnie Góra Trzech Krzyży
znajduje się w obrębie parku Górnego (Kalnų Parkas). https://pl.wikipedia.org/wiki/G%C3%B3ra_Trzykrzyska [dostęp 2018.09.23] |
|
[11] Antoni Wiwulski herbu Prus III (ur. 20 lutego 1877 w Totmie, zm. 10
stycznia 1919 w Wilnie) – polski architekt i rzeźbiarz, twórca m.in. pomnika
Grunwaldzkiego w Krakowie i pomnika Trzech Krzyży w Wilnie. Wiwulski brał
udział w obronie Wilna przed wojskami sowieckimi 5 stycznia 1919 roku w
składzie polskiej Samoobrony Wileńskiej. W czasie służby wojskowej nabawił
się ciężkiego zapalenia płuc, w wyniku czego zmarł 10 stycznia 1919 roku, w
kilka dni po opanowaniu miasta przez Sowietów i po ogłoszeniu Litewskiej
Republiki Radzieckiej. Został pochowany na cmentarzu Na Rossie w Wilnie. https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni_Wiwulski [dostęp 2018.09.20] |
|
[12] Lew Iwanowicz Sapieha herbu Lis (ur. 4 kwietnia 1557 w Ostrownie, zm. 7
lipca 1633 w Wilnie) – hetman wielki litewski od 1625, kanclerz wielki
litewski w latach 1589-1623, marszałek sejmu w Warszawie w 1582, podkanclerzy
litewski do 1585, wojewoda wileński od 1621, sekretarz królewski, pisarz
wielki litewski od 1581, starosta słonimski, brzeski, mohylewski. Lew Sapieha
urodził się 4 kwietnia 1557 r. w Ostrownie, jako syn Iwana Sapiehy,
podstarościego orszańskiego oraz Bohdany z kniaziów Druckich-Sokolińskich.
Został wychowany w wierze prawosławnej. O jego młodości nie wiadomo nic
pewnego. Rodzina Sapiehów nie należała wówczas do elity Wielkiego Księstwa
Litewskiego. Jako chłopiec został oddany na dwór Mikołaja Radziwiłła
Czarnego, z którego synami studiował w Lipsku w latach 1570-1573. Podczas
pobytu za granicą uległ wpływom protestantyzmu i odszedł od prawosławia,
zostając kalwinistą. https://pl.wikipedia.org/wiki/Lew_Sapieha [dostęp
2018.09.22] |
|
[13]
bp. Władysław Bandurski (1865-1932),
kapelan oboźny Federacji P.L.O.O (Polskiej Ligi Obrońców Ojczyzny), biskup pomocniczy archidiecezji lwowskiej, honorowy
kapelan Legionów Polskich, naczelny kapelan Wojska Litwy Środkowej i
przewodniczący Zarządu Oddziału Wileńskiego Związku Harcerstwa Polskiego,
kawaler Orderu Virtuti Militari. Od
listopada 1918 w Wojsku Polskim. W 1919 uczestnik wyprawy na Wilno. Latem
1919 dokonał uroczystego poświęcenia terenu przeznaczonego na Cmentarz
Obrońców Lwowa. W 1920 po zajęciu Wilna przez gen. Żeligowskiego na życzenie
marszałka Polski Józefa Piłsudskiego został naczelnym kapelanem Wojska Litwy
Środkowej. https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Bandurski [dostęp
2018.09.22] |
|
[14]
NOK (Narodowa Organizacja Kobiet)
Naczelnym
hasłem NOK było Bóg i Ojczyzna. Narodowczynie dążyły do uświadomienia
politycznego kobiet i pobudzenia ich do aktywności na gruncie zasad
chrześcijańskich, narodowych i demokratycznych, wysuwając zawsze na plan
pierwszy dobro Rzeczypospolitej jako całości, ponad wszelkie interesy stronnictw,
dzielnic i stanów. Wzywały do stosowania segregacji narodowej pod hasłem swój
do swego. Broniły wiary i moralności przeciwko wpływom antyreligijnym,
wywrotowym, antynarodowym, antyspołecznym i antypaństwowym. Domagały się
nadania polskiej oświacie charakteru katolickiego i przeciwstawiały się
planowanej przez Komisję Kodyfikacyjną reformie prawa małżeńskiego, która miała
wprowadzić do polskiego prawa instytucję cywilnego (świeckiego) ślubu i
rozwodu. NOK organizowała wiece polityczne, promowała czytelnictwo, prowadziła
bursy i przedszkola. Ważną częścią jej aktywności była działalność edukacyjna i
charytatywna. Członkinie NOK opowiadały się za równouprawnieniem kobiet w
dziedzinie rozwiązań prawnych jak i w praktyce życia codziennego.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Narodowa_Organizacja_Kobiet_(Polska)
[dostęp
2018.09.22]
[15]
Władysław Marian Zawadzki (ur. 8 września
1885 w Wilnie, zm. 8 marca 1939 w Warszawie) – polski ekonomista, polityk,
działacz państwowy II Rzeczypospolitej. W 1918 roku członek Komitetu
Polskiego w Wilnie. W 1919 roku w misji do Paryża w celu nawiązania
współpracy pomiędzy Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim a Komitetem
Narodowym Polskim w związku z paryską konferencją pokojową. Ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej
w 1920 roku. Działacz Stronnictwa Prawicy Narodowej. W 1931 roku wiceminister
skarbu, rok później minister bez teki, w latach 1932–1935 minister skarbu w
kolejnych gabinetach. Od 1936 roku profesor Szkoły Głównej Handlowej. W latach 1929–1930 był radcą
Izby Przemysłowo-Handlowej w Wilnie z nominacji Ministra Przemysłu i Handlu. https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Marian_Zawadzki [dostęp 2018.09.22] |
|
[16]
Pleczkajtis - przywódca litewskiej
emigracji politycznej.
EKSPRES
ZAGŁĘBIA donosi: BERLIN, 6. 9 1929 r. Żandarmeria pruska aresztowała Pleczkajtisa
na granicy. Wczoraj w pobliżu miejscowości Kaszuby (Kassuben) żandarmi
niemieccy aresztowali przywódcę litewskich emigrantów Pleczkajtisa wraz z 5
towarzyszami. Pleczkajtis i jego towarzysze przekroczyli granicę wschodnio-pruską
koło Melken w nocy z 2-go na 3-go września. Pracujący w polu robotnicy
zauważyli wychodzącą z pobliskiego lasu grupę mężczyzn, którzy widząc że ich
spostrzeżono, cofnęli się z powrotem do lasu. Robotnicy zawiadomili o tem
żandarmerję, która przy pomocy robotników folwarcznych wszystkich 6
aresztowała. Przy aresztowanych znaleziono podobno dwa karabiny, 6 rewolwerów,
6 granatów ręcznych i 6 ciężkich bomb umieszczonych w koszu oraz większą ilość
amunicji. Prasa litewska przypisuje Polsce, że z jej namowy Pleczkajtis starał
się dostać na Litwę.
https://jbc.bj.uj.edu.pl/Content/523900/NDIGCZAS025446_78868475.pdf
[dostęp
2018.09.22]
[17] Augustinas
Voldemaras
(ur. 16 kwietnia 1883 w Dziśnie, zm. 16 maja 1942 w
więzieniu w Moskwie) – litewski historyk i nacjonalistyczny działacz
polityczny, dwukrotny premier Litwy w okresie międzywojennym. Studiował historię i filozofię na uniwersytecie w Petersburgu.
Znalazł się pod wpływem odradzającej się wśród Litwinów narodowej dumy i
nacjonalizmu. Należał do jednej z wielu studenckich grup, domagających się
niezależności dla swojego kraju. We wrześniu 1917 roku uczestniczył w Kijowie
w Kongresie Niesuwerennych Narodów. Był członkiem Litewskiej Rady Państwowej,
tzw. Taryby, która 16 lutego 1918 roku proklamowała niepodległość Litwy (pod okupacja
niemiecką). Był pierwszym premierem rządu litewskiego. Od 1927 roku stał na
czele ekstremistycznej organizacji paramilitarnej Żelazne Wilki. W 1929 roku
Voldemaras przeżył zamach na siebie w Kownie, a następnie został usunięty z
rządu. W 1934 roku bezskutecznie próbował na czele członków Żelaznego Wilka
przeprowadzić zamach stanu. W rezultacie został aresztowany i osadzony na 4
lata w więzieniu. W 1938 roku wyszedł na wolność, ale został zmuszony do
udania się na emigrację. W czerwcu 1940 roku, kilka dni po zajęciu Litwy
przez Armię Czerwoną, ponownie podjął próbę przedostania się do ojczyzny.
Został jednak aresztowany na granicy przez NKWD i zesłany do Ordżonikidze
(Osetia Północna) w głąb ZSRR. Zmarł w moskiewskim więzieniu Butyrki 16 maja
1942. https://pl.wikipedia.org/wiki/Augustinas_Voldemaras [dostęp 2018.09.20] |
|
[18]
Z obawy przed
tatarskimi najazdami, za panowania Aleksandra Jagiellończyka, otoczono Wilno
nowymi murami i dodano cztery bramy do pięciu już istniejących. Jedną z nich,
nazwano Miednicką, bo wiodła przez nią droga do Miednik Królewskich, a dalej do
Mińska. Prowadziła przez przedmieście zwane Ostrym Końcem, nazywano ją więc Ostrą Bramą. To
jedyna brama, która przetrwała dziejowe zawieruchy.
W 1927 roku metropolita warszawski koronował słynący łaskami
obraz, nadając jednocześnie wizerunkowi tytuł Matki Miłosierdzia. Wydarzenie
upamiętnia tablica (na filarze między oknami), ofiarowana przez Józefa
Piłsudskiego ze słowami „Dzięki Ci Matko za Wilno”. Korony zaginęły.
https://pawelwronski.blog/tag/dzieki-ci-matko-za-wilno/
[dostęp
2018.09.29]
[19]
Ferdynand Ruszczyc herbu Lis (*10 grudnia 1870 w Bohdanowie, †30 października 1936 tamże) – polski malarz, grafik, rysownik,
scenograf, pedagog. Malował głównie krajobrazy. Był autorem ilustracji,
winiet i okładek książkowych. Projektował m.in. plakaty, ekslibrisy i
znaczki. Pisał artykuły o zabytkach Wileńszczyzny. Był współorganizatorem oraz czterokrotnym dziekanem Wydziału
Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego. W 1935 otrzymał tytuł profesora
honorowego Uniwersytetu S. Batorego z rąk prezydenta Ignacego Mościckiego. https://pl.wikipedia.org/wiki/Ferdynand_Ruszczyc [dostęp 2018.09.20] |
|
[20]
Giovanni Pietro Perti or Peretti
(*1648
in Muggio, Switzerland – †1714
in Vilnius, Lithuania) was an Italian Baroque sculptor and architect, regarded
as one of the leading European sculptors in the 18th century. He has been an
elder of Šnipiškės and Antakalnis suburbs governed by Sapiehas. Living in Canton Ticino, Perti, as a sculptor
of comasco school, was influenced by an Italian master Gian Lorenzo
Bernini. Educated in Florence and invited to Vilnius by Michał Kazimierz Pac,
Perti has spent most of his life in the capital of the Grand Duchy of Lithuania
working for magnate families. He became famous for the stucco decorations of
St. Peter and St. Paul's Church (1677–82), considered the Lithuanian Baroque
masterpiece. He worked together with Giovanni Maria Galli who added the
ornamentations around sculptures by Perti. Perti served in the manor of the Grand
Hetman of Lithuania Jan Kazimierz Sapieha the Younger from 1689 until 1701.
https://en.wikipedia.org/wiki/Pietro_Perti
[dostęp
2018.09.20]
[21]
Kościół Pana Jezusa i klasztor Trynitarzy w Wilnie kościół położony przy ulicy
Smėlio (przed 1945 – Piaski) w dzielnicy Antokol. Wybudowany w stylu barokowym
w latach 1694-1717 dla zakonu trynitarzy. Inicjatorem budowy kościoła i
klasztoru dla nowo sprowadzonego do Rzeczypospolitej Obojga Narodów zakonu
trynitarzy był w 1694 wojewoda wileński Kazimierz Jan Sapieha. Założenie
miało powstać w sąsiedztwie jego pałacu na Antokolu. Budowę kościoła
ukończono w 1717, prawie równocześnie z innym kościołem zakonu w Trynopolu.
Nowo wzniesiona świątynia otrzymała wezwanie Pana Jezusa i dodatkowo Trójcy
Przenajświętszej, patronki zakonu. Wystrój jej wnętrza przypisywany był
Piotrowi Pertiemu, twórcy stiuków w pobliskim kościele św. Piotra i Pawła. https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Pana_Jezusa_i_klasztor_Trynitarzy_w_Wilnie [dostęp 2018.09.25] |
|
[22]
Kazimierz Jan Paweł Sapieha herbu Lis (ur. ok. 1642 roku,
zm. 13 marca 1720 roku w Grodnie) – hrabia na Bychowie, wojewoda wileński w
latach 1682-1703 i 1705-1720, hetman wielki litewski w latach 1683-1703 i
1705-1708, wojewoda połocki w 1670 roku, starosta generalny żmudzki w 1681 roku,
hetman polny litewski w 1681 roku, podskarbi nadworny litewski w 1663 roku,
marszałek Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1689 roku,
podstoli wielki litewski w 1661 roku, cześnik wielki litewski w 1659 roku,
starosta brzeski litewski w latach 1665-1670, starosta borysowski, wołpiński,
oniksztyński, wielki poseł do cara Fiodora III Romanowa w 1678 roku. Syn Pawła Jana Sapiehy i Anny
Barbary Kopeć. https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Jan_Sapieha [dostęp 2018.09.20] |
|
[23]
Kościół św. Jakuba i Filipa i klasztor
Dominikanów w Wilnie kościół położony przy ulicy Vasario 16-osios g.
11 (przed 1945 – placu Łukiskim, później Józefa Piłsudskiego). Wybudowany w
stylu barokowym w latach 1690–1737 dla zakonu dominikanów; później
kilkakrotnie przebudowywany. Budowę nowego murowanego
kościoła zainicjował biskup smoleński Eustachy Kotowicz w 1690, kładąc kamień
węgielny pod świątynię poświęconą dwóm apostołom: św. Jakubowi i św.
Filipowi. Budowa trwała kilka dziesięcioleci, a w jej trakcie kilkakrotnie
zmieniano plany architektoniczne świątyni, którą ukończono ostatecznie w
1737. W latach 1743–1746 do kościoła dobudowano fasadę z dwiema wieżami. W
chwili I rozbioru Polski w 1772 w klasztorze żyło 14 zakonników. Kościół
został zniszczony w 1794 podczas ataku Rosjan na Wilno w celu stłumienia
insurekcji kościuszkowskiej. W 1797 zniszczoną świątynię odrestaurowano, a w
klasztorze umieszczono wileński szpital generalny. W 1812 kościół został
zajęty przez wojska francuskie, maszerujące na Moskwę i służył jako szpital
polowy, a następnie magazyn. Na przykościelnym cmentarzu pochowano wielu
żołnierzy francuskich. Po kampanii napoleońskiej kościół został odnowiony. W
1844 skasowano zakon dominikanów, co oznaczało kres ich działalności. Ich
kościół stał się odtąd kościołem parafialnym. Szpital funkcjonował nadal.
Przez długi czas jego ordynatorem był Franciszek Wikszemski, ojciec Adama, a
w latach 1875 do 1882 chirurgiem był w nim Hipolit Jundziłł. |
|
W
okresie II Rzeczypospolitej kościół został odrestaurowany,
a Jerzy Hoppen pokrył jego wnętrze polichromią. Po wojnie kościół
został zamknięty. W latach 1955–1957 przeprowadzono w nim niewielki remont w
związku z planowanym urządzeniem stacji pogotowia ratunkowego. Po upadku
komunizmu i odzyskaniu przez Litwę niepodległości w 1990 kościół został zwrócony
katolikom, którzy przystąpili niezwłocznie do renowacji zniszczonego budynku. W
kościele są sprawowane msze na przemian w języku polskim i litewskim. W
zabudowaniach klasztornych, nie przedstawiających większej wartości zabytkowej,
mieścił się, podobnie jak przed wiekami, szpital. W roku 2014 przeprowadzono
wyburzenie niezabytkowej części budynków byłego szpitala.
[dostęp
2018.09.28]
[24] Tajemnice mumii z kościoła dominikanów w Wilnie Antropolog Dario Plombino-Mascali od-krywa
tajemnicę 23 szczątków ludzkich, które uległy mumifikacji w krypcie pod do-minikańskim
kościołem Świętego Ducha w sercu Wilna. Trumny w mrocznej
krypcie pod ołtarzem kościoła, w których znajdowały się ciała, zo-stały użyte
przez wojska Napoleona na drewno opałowe. W trakcie drugiej wojny światowej krypta służyła
hitlerowcom za schron bombowy. Za czasów
stalinizmu była używana jako muzeum ateizmu. Dziś badania przeprowadził tam
antropolog Dario Piombino-Mascali,
który zajął się wyjaśnieniem tajemnic mrocznych mieszkańców krypty. 23 ciała mężczyzn, kobiet i dzieci w różnym wieku
pochodzące z wieków XVII-XIX uległy mumifikacji dzięki temperaturze
pomieszczenia oraz delikatnej wentylacji. |
|
Ciała zachowały się w bardzo dobrym stanie: mięśnie
przylegają do kości, ciała mają ubrania, oraz niektóre organy są na swoim
miejscu. Badacz twierdzi, że zbadanie ich da współczesnej nauce wiele
wniosków związanych z medycyną.
Próbki DNA pochodzące z miednicy i nóg zmumifikowanego
dziecka, które zmarło między 1643 a 1665 r., dały dotychczas największe
odkrycie. Naukowcy są bowiem na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzić,
jak ospa ewoluowała w przeszłości i może mutować w przyszłości.
Mumii było
więcej, jednak w czasach komunizmu zostały zniszczone. Władze sowieckie bały
się epidemii, więc umieszczono szczątki za szkłem, co doprowadziło do
zniszczenia większości zmumifikowanych ciał.
Plombino-Mascali uważa, że śmierć nie
wyklucza człowieczeństwa, dlatego nie chce niszczyć ciał. W badaniach zamierza
korzystać z naturalnych otworów (np. ust czy oczodołów). Uważa jednak, że
ofiary chorób nie powinny zostać zapomniane i trzeba je wystawić na widok
publiczny w godny sposób. „Niektórzy
wyglądają, jakby spali” – stwierdził uczony w wywiadzie dla „the Guardian”.
W szczątkach
wykryto także gruźlicę, jednak badania genetyczne mają się dopiero zacząć.
Próbki wysłano do Helsinek.
Badacz
przyznaje, że to zbadanie codziennych zwyczajów zmarłych jest najbardziej
interesujące. Udało mu się odkryć sporą ilość tłuszczu w tętnicach, co wskazuje
na nawyki dietetyczne mieszkańców Wilna. Jedli
mało warzyw i owoców, natomiast spożywali sporo mięs i gotowali na tłuszczu.
Antropolog podsumowuje, że to bardzo podobne nawyki do współczesnych ludzi.
[dostęp 2018.09.23]
(the Guardian / mp / kw 18.07.2017
07:01)
[25]
Współczesny (rok 2018) litewski
reportaż filmowy z podziemi kościoła dominikanów w Wilnie znajduje się pod
linkiem: https://www.delfi.lt/video/laidos/dokumentika/sv-dvasios-baznycios-vilniuje-pozemiu-paslaptys.d?id=62522971&jwsource=fb&fbclid=IwAR19H09-HS0A5uZAbojPJe9yOplDZH-R4GCryHWErMfdd4PJR0VFZU1mOao
[dostęp
2018.09.23]
[26]
Aleksander Pociej (Pociey) herbu Waga (zm. 1770) – wojewoda trocki od 1742, kasztelan
trocki w latach 1740–1742, kasztelan witebski w latach 1739–1740, podczaszy litewski
1724–1739, marszałek Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego w
1745, mianowany podczaszym litewskim w 1724 roku, starosta rohaczewski,
olkienicki, oleśnicki, kowieński. W 1733 roku był
elektorem Stanisława Leszczyńskiego. Walczył w szeregach konfederacji
dzikowskiej. W 1745 roku był deputatem na Trybunał Główny Wielkiego Księstwa
Litewskiego z województwa trockiego. W 1746 roku
odznaczony Orderem Orła Białego. Pochowany został w kaplicy grobowej Pociejów w kościele
dominikańskim Św. Ducha w Wilnie. https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Pociej_(zm._1770) [dostęp 2018.09.20] |
|
[27]
Konstanty Iwanowicz Ostrogski
herbu własnego (ur. ok. 1460, zm. 10 sierpnia 1530) –
książę, hetman najwyższy litewski w latach 1497–1500 i 1507–1530, wojewoda
trocki od 1522 roku, kasztelan wileński od 1511 roku, starosta upicki,
namiestnik bracławski i winnicki w 1497 roku, starosta bracławski, starosta
łucki w latach 1507–1522, marszałek ziemi wołyńskiej w latach 1507–1522. W
1512 wybuchła wojna litewsko-moskiewska. Konstanty Ostrogski dowodził w tej
wojnie połączonymi siłami polsko-litewskimi w sile 35 tys. żołnierzy.
Podkomendnymi hetmana byli Jerzy Radziwiłł, przyszły hetman polny i wielki
litewski, oraz Janusz Świerczowski i Witold Sampoliński, dowodzący oddziałami
koronnymi. W kampanii uczestniczył także przyszły hetman wielki koronny, Jan
Amor Tarnowski. Kulminacją kampanii była bitwa pod Orszą w 1514 r., w której
Ostrogski odniósł druzgocące zwycięstwo nad Rosjanami. https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstanty_Ostrogski_(hetman) [dostęp 2018.09.22] |
|
[28]
Cmentarz Na Rossie Pierwsza wzmianka o pochówkach na tym terenie
pochodzi z 1436, grzebano tu ofiary morowego powietrza. Pierwszy cmentarz
zamiejski powstał z inicjatywy parafii św. Józefa i Nikodema za Ostrą Bramą w
1769, miał 3,5 ha i znajdował się pod opieką jezuitów z kościoła
Wniebowstąpienia Pańskiego, pod koniec XVIII wieku wybudowano pierwsze
katakumby. Jako nekropolia miejska został oficjalnie zalegalizowany przez
magistrat wileński w 1801, w 1814 miało miejsce pierwsze powiększenie obszaru
o tereny nazywane obecnie Wzgórzem (Górką) Literatów
– zabytkowy zespół cmentarny w Wilnie, na Rossie, o powierzchni 10,8 ha. Po roku 1945 i opuszczeniu Wilna przez polskich
mieszkańców rozpoczęła się celowa dewastacja nekropolii, nagrobki były
niszczone przez wandali, teren cmentarza stał się miejscem spotkań
półświatka, który rozbijał nagrobki, niszczył epitafia, a wszystko przy
biernej postawie nowych władz. Tragicznym był dla Starej Rossy rok 1952,
kiedy doprowadzono do zniszczenia monumentalnych katakumb. Cmentarz został
zamknięty dla |
|
nowych pochówków
w 1967 a dwa lata później, w 1969 wpisany do rejestru zabytków. Cmentarz Na
Rossie jest jedną z czterech polskich nekropolii narodowych. W skład zespołu
cmentarnego wchodzi Stara Rossa (1769), Nowa Rossa (1847), Cmentarz
Wojskowy powstał w 1920 na niewielkim
terenie przed Starą Rossą, po lewej stronie bramy cmentarza znajduje się grób
Marii z Billewiczów Piłsudskiej, miejsce pochówku urny z sercem Józefa
Piłsudskiego. Nagrobek wieńczy płyta granitowa wydobyta na terenie polskiej wsi
kresowej Bronisławka na Wołyniu. Płyta została obrobiona i oszlifowana przez
Bolesława Sypniewskiego w warszawskim Zakładzie Kamieniarskim Sypniewskich przy
ulicy Powązkowskiej (zakład ten mieści się w tym miejscu do dnia dzisiejszego),
tam też został wykuty słynny napis na płycie: Matka i serce syna (1936). Nowa Rossa - cmentarz
powstał w 1847 na wschód od Starej Rossy, pochowani są tu mieszkańcy Wilna oraz
żołnierze polegli w latach 1919-1920. Mogiły żołnierzy tworzą część nazywaną
Cmentarzem Wojskowym Polsko-Litewskim, spoczywają tam m.in. członkowie
Samopomocy Wileńskiej, czyli pierwszej samoistnie powstałej polskiej władzy w
mieście. W centralnym punkcie kwatery żołnierzy polskich znajduje się kolumna z
napisem Wilno swoim wybawcom.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Cmentarz_Na_Rossie
[dostęp
2018.09.24]
[29]
abp. Romuald Jałbrzykowski
(ur. 7 lutego 1876 w Łętowie-Dębie, zm. 19 czerwca 1955 w
Białymstoku) – polski duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy sejneński
w latach 1918–1925, sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski w
latach 1925–1926, biskup diecezjalny łomżyński w 1926, arcybiskup metropolita
wileński w latach 1926–1955. Konsekrował biskupów łomżyńskich:
diecezjalnego Czesława Falkowskiego (1949) i pomocniczego Aleksandra
Mościckiego (1952). Był współ-konsekratorem podczas sakry biskupa
diecezjalnego siedleckiego Ignacego Świrskiego (1946), biskupa diecezjalnego
łódzkiego Michała Klepacza (1947) i biskupa pomocniczego w
Białymstoku Władysława Suszyńskiego (1948). Zmarł 19 czerwca 1955
w Białymstoku. Został pochowany w kaplicy Matki Bożej Miłosierdzia w
prokatedrze białostockiej. https://pl.wikipedia.org/wiki/Romuald_Ja%C5%82brzykowski [dostęp 2018.09.23]- |
|
[30]
Stary Zamek, zamek królewski w Grodnie, miejsce sejmów walnych I
Rzeczypospolitej. Miejsce śmierci królów Polski: Kazimierza Jagiellończyka i
Stefana Batorego, a także patrona Rzeczypospolitej św. Kazimierza. Pierwszy
drewniany gród istniał tu w czasach panowania książąt ruskich, co po raz
pierwszy wzmiankowano w 1128 roku. W obrębie wałów wzniesiono murowaną
cerkiew (tzw. Dolna świątynia), którą datuje się na 2 połowę XII wieku.
Przypuszczalnie to jej spalenie od pioruna zanotował latopis hipacki w 1183
roku. Najpóźniej w 1253 roku Grodno przeszło we władanie Wielkiego Księstwa
Litewskiego. Pod koniec XIII wieku lub w 1 ćw. XIV wieku na dziedzińcu
zbudowano z cegły gotyckiej kaplicę zamkową na planie kwadratu o boku 9 m
(tzw. Górna świątynia). W 1277 roku wzmiankowano istnienie na terenie grodu
murowanej wieży stołpu, będącej miejscem ostatecznej ochrony obrońców w razie
oblężenia. Gród ten został zdobyty i zniszczony przez Krzyżaków w latach 1284
i 1295. Po 1385 roku Jagiełło przekazał gród księciu Witoldowi. |
|
Po tym, gdy Witold w 1389 roku
zdradził Jagiełłę i uciekł do Krzyżaków, w kwietniu 1390 roku gród został
zdobyty przez wojska Jagiełły. W 1392 i 1393 roku gród ponownie oblegali
Krzyżacy. Gdy na mocy Ugody w Ostrowie Witold pogodził się z Jagiełłą, w 1393 roku
gród ponownie objął Witold.
Gród spłonął w 1398 w związku z
czym Witold polecił wybudować na jego miejscu murowany zamek gotycki z pięcioma
basztami i łączącymi je murami o grubości 3 metrów. Z tego założenia zachowały
się do dzisiaj jedynie fragmenty. Po wybuchu w 1401 roku powstania
antykrzyżackiego na Żmudzi, Krzyżacy w odwecie zaatakowali Grodno, jednak zamek
wytrzymał oblężenie. W tym okresie zbudowano także Zamek Dolny (w miejscu
dzisiejszego Nowego Zamku).
W XV wieku na Zamku Dolnym powstał
Dom Królewski (tzw. Domus Regia), który stał się główną rezydencją
królewską. W 1445 roku wielki książę litewski Kazimierz IV Jagiellończyk
przyjął w nim poselstwo koronne, oferujące mu koronę Królestwa Polskiego. Król
zmarł na zamku w 1492 roku. Na zamku w Grodnie mieszkał i zmarł w 1483 roku
także syn króla Kazimierza – święty Kazimierz. Zamek przedstawiony jest na
rycinie Grodna autorstwa Adelhausera-Zündta z lat 1567-1568 – nad zamkiem
umieszczony jest napis Ary Latericia (budynek z cegły). Opis zamku
zachował się w inwentarzu z 1578 r., w którym odnotowano cztery murowane wieże.
Powrót
do świetności zamku górnego nastąpił w czasach panowania króla Stefana
Batorego, który w trakcie wojny z Moskwą w latach 1577-1582 o Inflanty uczynił
z zamku swoją główną rezydencję. Z inicjatywy Batorego zamek został
przebudowany około 1580 roku w
stylu renesansowym przypuszczalnie przez włoskiego architekta Scoto z Parmy.
Król Stefan Batory zmarł na zamku w Grodnie 12 grudnia w 1586 roku. Wygląd
zamku z 1 połowy XVII wieku przedstawia inwentarz z 1650 roku.
W grudniu 1659
roku zamek został zniszczony przez wojska moskiewskie pod dowództwem Iwana
Chowańskiego.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Stary_Zamek_w_Grodnie
[dostęp 2018.09.24]
[31] Łukasz
Smuglewicz (ur. 1709, zm. 26 października 1780) – polski malarz,
ojciec Antoniego i Franciszka, których matką była Regina z Olesińskich,
siostrzenica Szymona Czechowicza. Około połowy XVIII w. w kamienicy Pod Fortuną
mieszkali malarze Szymon Czechowicz i Łukasz Smuglewicz. Smuglewicz był autorem
polichromii i obrazu ukoronowania MB w kościele „na wodzie” w Zwierzyńcu. Dla
kopuły kościoła św. Józefa w Podhorcach namalował 8 medalionów. Był autorem
jednego z projektów Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie.
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81ukasz_Smuglewicz
[dostęp 2018.09.24]
[32]
Rurykowicze
Ród
ruski wywodzący się od legendarnego wodza Waregów – Ruryka I, pochodzącego
najprawdopodobniej z Półwyspu Jutlandzkiego. Kniaziowie z tej dynastii zdołali
skupić pod swymi rządami część Waregów, plemion słowiańskich i plemion
ugrofińskich i tym samym dali początek Rusi Kijowskiej. Z czasem ludność
wareska uległa całkowitej asymilacji ze Słowianami. Dynastia ta sprawowała
rządy w Wielkim Księstwie Moskiewskim (Rusi Moskiewskiej) i Carstwie Rosyjskim do
1610 roku (z przerwą w latach 1598-1606). Jej ostatnimi przedstawicielami,
którzy zasiadali na tronie Rosji byli carowie Fiodor I Iwanowicz, syn Iwana IV
Groźnego oraz Wasyl IV Szujski. Potomkiem Ruryka z rodu książąt jarosławskich był
także premier Rosji Gieorgij Lwow, sprawujący urząd w 1917 roku.
Latopis ruski Nestora, powstały w początkach XII w. podaje w Legendzie o Ruryku – lata 6370, czyli w roku 862 (Ruś za wzorem
Bizancjum liczyła lata od początku świata):
Wygnali Waregów za morze i nie dali im dani; i sami poczęli się rządzić
i nie było u nich sprawiedliwości; i powstał ród przeciw rodowi, były zwady i
poczęli wojować sami ze sobą. Powiedzieli sobie: Poszukamy księcia, by nami
władał według porządku i prawa. Szli za morze ku Waregom ku Rusi, bowiem tak
się zwali ci Waregowie Rusią jako się drudzy zowią Szwedami, inni Normanami,
Anglami a inni Gotami; takoż i ci się zwali. Rzekli Rusi Czudowie, Słowianie,
Krywicze i Wesowie: Ziemia nasza wielka jest i obfita, a ładu w niej nie ma;
pójdźcie, więc rządzić i władać nami.
I wybrali się trzej bracia z rodami swoimi, wzięli z sobą wszystką
Ruś i przyszli do Słowian najprzód i obwarowali gród Ładogę i siadł Ruryk
najstarszy w Ładodze, a drugi Sineus w Białym Jeziorze, a trzeci Truwor w
Izborsku. Od tych Waregów Nowogrodzianie nazwani zostali Rusią; i są dziś
ludzie nowogrodzcy rodu waregskiego, a pierwej byli Słowianami. Po dwóch zaś
latach umarł Sineus i brat jego Truwor. I objął Ruryk sam wszystką ziemię i
przyszedłszy nad Ilmeń obwarował gród nad Wołchowem i nazwał go Nowogród. I
osiadł w nim jako książę i rozdawał dostojnikom swoim włości i grody. A w tych
grodach Waregi są przybysze, zaś pierwsi osadnicy są w Nowogrodzie Słowianie.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rurykowicze
[dostęp
2018.09.24]
[33] Cerkiew Świętych Borysa i
Gleba w Grodnie najstarsza cerkiew prawosławna w Grodnie, w jurysdykcji
eparchii grodzieńskiej i wołkowyskiej Egzarchatu Białoruskiego. Jedyny
zachowany zabytek architektury staroruskiej sprzed najazdu mongolskiego na
zachodniej Białorusi. Świątynia parafialna (w dekanacie grodzieńskim).
Cerkiew została zbudowana na Kołoży przy ujściu Horodniczanki do Niemna przez
księcia Wsiewołoda Dawidowicza. Jej patronowie Borys i Gleb byli równocześnie
patronami jego dwóch synów. Jest to jedna z najstarszych zachowanych
prawosławnych świątyń w Europie północnej. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi
z 1138. Była wielokrotnie niszczona i odbudowywana. Była odnawiana na
początku XVI wieku przez Bogdana Bogutowicza. Prawdopodobnie w XVI w. powstał
przy niej prawosławny monaster Świętych Borysa i Gleba. W 1635 obiekt został
przejęty przez unitów, zaś w 1697 powstał przy nim klasztor bazyliański. |
|
https://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_%C5%9Awi%C4%99tych_Borysa_i_Gleba_w_Grodnie
[dostęp 2018.09.24]